Na przewlekłe utrzymywanie się dolegliwości bólowych w odcinku krzyżowo-lędźwiowym mają wpływ czynniki genetyczne i środowiskowe. Wśród tych ostatnich wymienia się: wyczerpanie psychiczne, zły stan zdrowia w ocenie własnej, depresja, mała aktywność fizyczna, niezadowolenie z pracy, stopień ruchomości kręgosłupa, otyłość, niskie wykształcenie. Niektóre z nich wydają się przejawami ogólnego stylu życia lub nawet nadrzędnej struktury osobowości. Wydaje się więc ważne, aby w podejściu do osób z chorobą dyskową, której towarzyszy przewlekłe doświadczanie bólu rozpatrywać nie tylko aspekt fizycznego cierpienia, ale także uwarunkowania psychologiczne, które współdeterminują sytuację chorego.
W modelu osobowościowym zakłada się, że sposób, w jaki człowiek będzie przeżywał doświadczany ból, jak będzie sobie z nim radził i jakie zachowania bólowe będzie prezentował zależy od uwarunkowań charakterologicznych i osobowościowych. Struktura osobowości danego człowieka i jego dominujące cechy kształtują się we wczesnym dzieciństwie, w wyniku świadomego i nieświadomego oddziaływania ważnych dla niego osób. Ukształtowany w ten sposób charakter modeluje zachowanie człowieka w różnych sytuacjach życiowych.
Dziecko tworzy wraz z matką (opiekunem) więź, która stanowi samoorganizujący się system oddziaływania na te dwie osoby. Czynniki funkcjonalne, czyli jakość tej relacji: wrażliwość matki na sygnały dziecka, umiejętność odzwierciedlania I kontenerowania uczuć dziecka przez matkę, zachowania przywiązaniowe dziecka wywierają istotny wpływ na rozwój struktury ośrodkowego układu nerwowego. Modele zwierzęce pokazują, że istnieje zależność między więzią i dobrą opieką macierzyńską a fizjologiczną odpowiedzią na stres. Wykazano także wpływ więzi na aktywność układu serotoninowego, dopaminergicznego i noradrenergicznego. Badania prowadzone w obszarze psychopatologii rozwojowej wskazują, że przywiązanie typu lękowego stanowi istotny czynnik ryzyka depresji.
STYLE PRZYWIĄZANIA
Mary Ainsworth, wyodrębniła trzy podstawowe typy przywiązania: styl bezpieczny (ufny), styl lękowo-ambiwalentny oraz styl unikowy. Osoby o stylu bezpiecznym potrafią nawiązywać bliskie i trwałe relacje, przejawiają zdolność do regulacji własnych emocji. Osoby takie są refleksyjne i zdolne do widzenia siebie i innych jako odrębnych istot. Są świadome swoich emocji – przeżywają je i poddają oglądowi. Jeśli mają jakieś trudne doświadczenia życiowe, potrafią o nich mówić z adekwatnym obrazem uczuciowym. Przywiązanie lękowo-ambiwalentne charakteryzuje się przeżywaniem ciągłego napięcia i niepokoju. Często osoby takie raczej zajmują się innymi, zaniedbując emocjonalnie siebie. Przejawiają zaniżony poziom umiejętności regulacji swoich emocji oraz niską tolerancję lęku. Są skupione na relacji i przeżywają w niej dużo sprzecznych uczuć. Osoby o stylu unikowym minimalizują swoją potrzebę bliskości i więzi, ale czynią to nieświadomie z lęku przed kolejnym odrzuceniem. Osoby takie trzymają się na dystans – chronią się przed zranieniem, ale jednocześnie nie doświadczają ewentualnego wsparcia. Stosują tzw. strategię obronnego wykluczenia. Nadmiernie regulują swoje emocje i unikają sytuacji, które mogą skutkować wewnętrznym pobudzeniem.
Wzory uwewnętrzniają się i przenoszą na ważne relacje w życiu dorosłym.
LĘK, DEPRESJA, BÓL
Współwystępowanie bólu przewlekłego i depresji jest zjawiskiem dobrze znanym klinicystom zajmującym się chorymi z bólem przewlekłym. Ból o charakterze przewlekłym jest sytuacją stresową dla chorego, zmagając się z nim przez długi czas, pacjenci często przeżywają stany bezradności, co nieuchronnie może prowadzić do stanów depresyjnych i rozdrażnienia. Nie ma zgodności wśród badaczy tematu, czy to przewlekły ból prowadzi do depresji, czy też skłonność do depresyjności i pesymizmu powoduje zmniejszoną tolerancję na ból i utrudnia konstruktywne radzenie sobie z nim. W 17 krajach przeprowadzono badania prze- krojowe, które wskazują, że u 20 do 45% pacjentów z bólem kręgosłupa występują objawy depresyjne, a u 25% objawy niepokoju. W populacji kanadyjskiej uzyskano podobne wyniki – objawy depresji rozpoznano u 20% pacjentów z zespołami bólowymi w dolnym odcinku kręgosłupa. Wraz z nasileniem dolegliwości bólowych rośnie ryzyko pojawienia się objawów depresyjnych.
WYNIKI
U osób cierpiących na dyskopatię odcinka krzyżowo-lędźwiowego o stylu ufnym uzyskano pozytywną zależność między lękiem a odczuwanym bólem. Wynik taki może świadczyć o adekwatnym emocjonalnym reagowaniu u tych chorych. Na podstawie przedstawionej w powyższym opracowaniu wiedzy dotyczącej funkcjonowania osób z ufnym stylem przywiązania należałoby przypuszczać, że odczuwany przez tych chorych ból prowadzi do zwiększonego lęku. Może stać się przez to sygnałem o zagrożeniu dobrostanu tych osób, być może motywującym ich do usunięcia zespołu bólowego.
Analiza związków między bólem, lękiem i depresją u osób z chorobą dyskową odcinka krzyżowo-lędźwiowego o lękowo-ambiwalentnym stylu przywiązania daje wyniki istotne statystycznie jedynie w przypadku zależności między lękiem i depresją w grupie kobiet oraz w grupie osób poniżej 42. roku życia.
Na podstawie jakościowej analizy badanych z unikowym stylem przywiązania stwierdzono zwiększony poziom odczuwanego lęku u tych osób, mimo że średni odczuwany przez nich ból był słaby. Wynik taki może sugerować, że osoby o unikowym stylu przywiązania reagują większym lękiem nawet w sytuacji niewielkiego odczuwania bólu w przeciwieństwie do osób z ufnym stylem przywiązania, gdzie wysoki poziom lęku istotnie i pozytywnie korelował z wysokim nasileniem odczuwanych dolegliwości bólowych.
Badania Carroll również potwierdziły związki depresji z bólem. Autorzy stwierdzają, że stan depresyjny mający związek z pasywnym stylem radzenia sobie z trudnymi sytuacjami w życiu oraz negatywnymi schematami rozumienia siebie i świata może mieć wpływ na rozwój dolegliwości bólowych. Taki sposób poznawczego i emocjonalnego funkcjonowania charakteryzujący osoby ze skłonnościami do depresji jest przejawem predyspozycji osobowościowych. Depresja i neurotyzm (lęk jako cecha) wpływają na percepcję bólu w danej chwili, a także na ocenę bólu z przeszłości. Te dwa czynniki natury osobowościowej i emocjonalnej mogą wpływać na brak spostrzegania zmian w doświadczaniu bólu przewlekłego mimo wdrożenia leczenia.
